در ادامه سلسه مطالب مربوط به معامله با نمایندگان، در این مقاله به بررسی معامله با وَصیّ و شرایط آن می پردازیم. سِمَت شخص وصی، ریشه در وصیت کردن و وصیت نامه دارد. پس برای درک بهتر موقعیت این فرد و حقوق و تکالیف وی، ابتدا به تعریف وصیت و انواع آن می پردازیم.
۱. تعریف وَصیّت
“وصیت” یک عمل حقوقی است که به وسیله آن، یک نفر در زمان حیات خود، در خصوص اموال و یا در مورد افراد تحت تَکَفُّل خود، برای زمان بعد از فوت خود، تعیین تکلیف می کند.
۲. شرایط وصیت کننده
برای وصیت کردن، شخص وصیت کننده (که موصی نامیده می شود) باید عاقل، بالغ و رشید باشد. پس یک کودک نمی تواند وصیت نامه تنظیم کند و برای اموال خود تعیین تکلیف کند. همچنین یک شخص نمی تواند راجع به اموال متعلق به فرد دیگری، وصیت کند. مثلا اکبر نمی تواند وصیت کند که بعد از فوتش، منزل متعلق به فرزندش، به بهرام منتقل شود. در هر دو حالت فوق، وصیت نامه باطل است.
۳. انواع وصیت
زمانی که صحبت از وصیت کردن و وصیت نامه می شود اولین مطلبی که به ذهن افراد خطور می کند، وصیت به تعیین تکلیف اموال است. اما با مراجعه به قانون متوجه می شویم که ۲ نوع وصیت (عَهدی و تَملیکی) و سه شکل وصیت نامه (رسمی، خود نوشت و سِرّی) به رسمیت شناخته شده است. اما موضوع بحث ما در این بخش، بررسی انواع وصیت به لحاظ تَملیکی یا عَهدی بودن است که در ادامه به بیان خصوصیات آنها می پردازیم.
۳-۱- وصیّت تَملیکی
مطابق ماده ۸۲۶ قانون مدنی “وصیت تَملیکی” عبارت است از اینکه کسی عِین یا مَنفَعَتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانی تملیک کند .به عبارتی دیگر، در این نوع وصیت کردن، فرد می تواند در وصیت نامه خود، راجع به بخشی از اموال خود ( حداکثر به میزان یک سوم کل اموال) به هر نحوی که بخواهد تعیین تکلیف کند. مثلا اکبر در وصیت نامه خود قید کند تا بعد از فوتش، ملک متعلق به وی به تملک فرزندش حسین درآید.
لازم به ذکر است در وصیت تملیکی، رضایت و قبولی کسی که وصیت به نفع او می شود (موصی لَه) لازم است. اما نیازی نیست که حتما قبل از فوت وصیت کننده، موضوع وصیت (موصی بِه) را قبول کند و می تواند این وصیت را بعد از فوت هم بپذیرد.
۳-۲- وصیّت عَهدی
نوع دوم وصیت که در قانون مدنی به آن اشاره شده وصیت عَهدی است. طبق ماده ۸۲۶ قانون مدنی ” وصیت عَهدی” عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مامور می نماید. به شخص ماموری “وصیّ” گفته می شود.
مانند اینکه اکبر وصیت کند تا بعد از فوتش، فرزندش حسین، از باغ مرکبات وی نگهداری کرده و منافع آن را صَرف اَیتام کند.
یکی دیگر از کاربردهای وصیت عهدی که به مبحث ما مربوط می باشد، تعیین وصی برای مدیریت اموال افرادی است که تحت تَکَفُّل شخص وصیت کننده هستند. به عنوان مثال اکبر وصیت می کند تا بعد از فوتش، برادرش اصغر، عهده دار امور مالی و مدیریت اموال فرزندش حسین باشد.
از این نظر وظایف وصیّ بسیار شبیه به قَیِّم است. اما تفاوت هایی میان آنها وجود دارد از جمله اینکه شخص وصی را، وصیت کننده انتخاب می کند اما قیم را دادگاه انتخاب می کند. وصی برای معامله راجع به اموال غیر مَنقول مَحجور، نیاز به اجازه کسی ندارد ولی قیم باید قبل از معامله اجازه دادستان را کسب کرده باشد، وصی می تواند اموال محجور را خودش بخرد در حالی که قیُم چنین اختیاری ندارد و …
۴. شرایط وَصیّ
کسی که مکلف است موضوع وصیت را انجام بدهد (وَصیّ) اصولا باید عاقل و بالغ و رشید باشد اما اگر دارای این صفات نبود، می توان یک شخص دیگری را ضمیمه او کرد که تا زمانی که وصی از حَجر خارج می شود، انجام عمل به ابتکار او باشد.
۵. حدود اختیارات و مسئولیت وصیّ
وصیّ مکلف است مطابق همان چیزی که در وصیت نامه تعیین شده عمل کند. پس اگر تعیین شده باشد که مسئول حفظ و نگهداری از باغ مرکبات متوفی باشد، نمی تواند آن باغ را به فروش برساند. در خصوص مسئولیت وصیّ نیز باید گفت، وصیّ باید صَرفه و مصلحت محجور را اولویت خود قرار بدهد و در هر معامله ای مصلحت طفل را رعایت کند.
وصی، امین محسوب می شود و در خصوص عیب، نقص یا تلف، که ممکن است در اموال محجور ایجاد بشود، مسئولیتی ندارد؛ مگر اینکه بتوان تقصیر او را ثابت کرد. زمانی که وصی از حدود امانت داری خارج شود و عملی انجام بدهد که به صرفه و صلاح طفل نیست، نه تنها به حکم دادگاه از سمت خود عزل می شود، بلکه مسئول خسارات وارده بر محجور نیز است.
۶. معامله اموال محجور توسط وصی و خطرات آن
زمانی که فردی با ادعای وصی بودن، اقدام به فروش ملک می کند، خریدار باید هوشیار بوده و حتما قبل از خرید، مدارک احراز هویت فروشنده و وصی را بررسی و با یکدیگر مطابقت دهد. از جمله شناسنامه، کارت ملی، گواهی انحصار ورثه و وصیت نامه.
اما خطر بزرگی که همواره در معامله با شخص وصیّ وجود دارد، احتمال وجود وصیت نامه به تاریخ جدید است. توجه داشته باشید تا زمانی که فرد زنده است، می تواند هر چند بار که بخواهد وصیت نامه تنظیم کند. اما فقط آخرین وصیت نامه معتبر است و بر اساس همان عمل می شود.
پس این خطر وجود دارد که حتی با وجود صحت وصیت نامه ای که خریدار ارائه می کند، ممکن است بعدا وصیت نامه دیگری توسط سایر وراث ارائه شود که تاریخ آن بعد از تاریخ وصیت نامه ای باشد که وصی ارائه کرده و اگر در وصیت نامه دوم، وصیت کننده در خصوص آن مال، به گونه دیگری تعیین تکلیف کرده باشد، معامله با مشکلات متعددی مواجه می شود که ممکن است ضررهای مالی زیادی برای خریدار به همراه داشته باشد.
